Shemushi Sanskrit Class 9 Solutions Chapter 1 भारतीवसन्तगीतिः

Shemushi Sanskrit Class 9 Solutions Chapter 1 भारतीवसन्तगीतिः

Class 9 Sanskrit Shemushi Chapter 1 भारतीवसन्तगीतिः

 

अभ्यासः

प्रश्न 1.
अधोलिखितानां प्रश्नानामुत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत–

(क) कविः वीणापाणिं किं कथयति?
उत्तर:
कविः वीणापाणि नवीनां वीणां निनादयितुं कथयति।

(ख) वसन्ते किं भवति?
उत्तर:
वसन्ते सरसाः रसालाः लसन्ति, काकलीनां कलापाः च विलसन्ति।

(ग) सरस्वत्याः वीणां श्रुत्वा किं परिवर्तनं भवतु इति कवेः इच्छां लिखत।
उत्तर:
सरस्वत्याः वीणां श्रुत्वा लतानां शान्तिशीलं सुमं चलेत् नदीनां कान्तसलिलं च सलीलम् उच्छलेत्।

(घ) कविः भगवतीं भारती कस्याः नद्याः तटे (कुत्र) मधुमाधवीनां नता पङ्क्तिम् अवलोक्य वीणां वादयितुं कथयति?
उत्तर:
कविः भगवतीं भारती यमुनायाः नद्याः तटे मधुमाधवीनां नतां पङ्क्तिम् अवलोक्य वीणां वादयितुं कथयति।

प्रश्न 2.
‘क’ स्तम्भे पदानि ‘ख’ स्तम्भे तेषां पर्यायपदानि दत्तानि। तानि चित्वा पदानां समक्षे लिखत
‘क’ स्तम्भः – ‘ख’ स्तम्भः
(क) सरस्वती – (1) वाणी
(ख) आम्रम – (2) रसालः
(ग) पवनः – (3) समीरः
(घ) तटे – (4) तीरे
(ङ) भ्रमराणाम् – (5) अलीनाम्

प्रश्न 3.
अधोलिखितानि पदानि प्रयुज्य संस्कृतभाषया वाक्यरचनां कुरुत
उत्तर:
(क) निनादय = हे सरस्वती! नवीनां वीणां निनादय।
(ख) मन्दमन्दम् = अद्य वायुः मन्दमन्दं वहति।
(ग) मारुतः = अद्य मारुतः वेगेन वहति।
(घ) सलिलम् = अद्य नद्याः सलिलं शान्तं विद्यते।
(ङ) सुमनः = सुमनः सुगन्धितं भवति।

प्रश्न 4.
प्रथमश्लोकस्य आशयं हिन्दीभाषया आङ्ग्लभाषया वा लिखत
उत्तर:
प्रथम श्लोक का भाव
हिन्दी में अनुवाद–वसन्त ऋतु में कोयल तथा आम के वृक्ष आदि सारी प्रकृति नवीन उल्लास से परिपूर्ण है, अतः हे सरस्वती! तुम अपना नया तथा मधुर गीत गाओ, साथ ही नवीन वीणा को भी बजाओ।।

Meaning in English: The nature in its entirety consisting of cuckoos, mango–trees etc. is full of new vigour in spring–season. So, oh Saraswati! You also should sing new and sweet song and play upon new Veena. So, Saraswati is requested to sing new and sweet song matching with the tune of the nature.

प्रश्न 5.
अधोलिखितापदानां विलोमपदानि लिखत
उत्तर:
(क) कठोरम् – मृदुम्
(ख) कटु – मधुर
(ग) शीघ्रम् – मन्दमन्दम्
(घ) प्राचीनम् – नवीनम्
(ङ) नीरसः – सरसः

परियोजनाकार्यम्

पाठेऽस्मिन् वीणायाः चर्चा अस्ति। अन्येषां पञ्चवाद्ययन्त्राणां चित्रं रचयित्वा संकलय्य वा तेषां नामानि लिखत।
उत्तर:
वीणा के अतिरिक्त पाँच वाद्ययन्त्रों के नाम–
1. ढोलक = लघुपटहः।
2. मंजीरा = मजूरम्।
3. हारमोनियम् = मधुरध्वनिकम्।
4. तबला = तबलः।
5. ढोल = पटहः, ढक्का।

Class 9 Sanskrit Shemushi Chapter 1 भारतीवसन्तगीतिः Summary Translation in Hindi and English

1. निनादय नवीनामये वाणि! वीणाम्
मृदुं गाय गीति ललित–नीति–लीनाम्।
मधुर–मञ्जरी–पिञ्जरी–भूत–मालाः
वसन्ते लसन्तीह सरसा रसालाः
कलापाः ललित–कोकिला–काकलीना।। निनादय…………………।।

शब्दार्थ (Word–meanings)

संस्कृत हिन्दी English
निनादय बजाओ Play upon
अये वाणि! हे वाणी (सरस्वती) Oh! Goddess Saraswati
नवीनाम् नई New
ललित सुन्दर, मनोहर Beautiful
नीतिलीनाम् नीतियों से पूर्ण Full of ideas
मृदुं गीतिम् मधुर गीत को Sweet song
गान करो Sing
मञ्जरी मञ्जरी Clusters
पिञ्जरी भूतमालाः पीले वर्ण से युक्त पंक्तियाँ Rows of yellow colours
लसन्ति सुशोभित हो रही हैं Look beautiful Here
इह यहाँ Here
सरसाः मधुर Sweet
रसालाः आम के वृक्ष Mango trees
काकली कोयल की कूक Chirping
कोकिल कोयल Cuckoo
कलापाः समूह Group

हिन्दी सरलार्थ–हे सरस्वती! नवीन वीणा को बजाओ, सुन्दर नीतियों से पूर्ण गीत का मधुर गान करो। इस वसन्त ऋतु में मधुर मञ्जरियों से पीली तथा सरस आम के वृक्षों की पंक्तियाँ सुशोभित हो रही हैं। आकर्षक कूक वाले कोयलों के समूह सुन्दर लग रहे हैं। हे वाणी! नवीन वीणा को बजाओ।

Meaning in English: Oh Saraswati! Please play upon new Veena (musical instrument) and sing sweet song full of beautiful ideas. The rows of mango–trees which are full of soft–clusters of flowers with yellow colour, look beautiful in this spring–season. The cuckoos chirping in sweet–tone, also enhance the beauty of the spring. So, oh Saraswati! you also should instantly play upon the new Veena.

2. वहति मन्दमन्दं सनीरे समीरे
कलिन्दात्मजायास्सवानीरतीरे,
नतां पङ्क्तिमालोक्य मधुमाधवीनाम् ।। निनादय………….।।

शब्दार्थ (Word–meanings)

संस्कृत हिन्दी English
वहति बह रही है Blows
मन्दमन्दम् धीरे-धीरे Slowly
सनीरे जल से पूर्ण Full of water
समीरे वायु में In the wind
कलिन्दात्मजायाः यमुना नदी के Of the river Yamuna
सवानीरतीरे बेंत की लता से युक्त तट पर On the bank which is endowed with the cane creepers
नताम् झुकी हुई Bent
आलोक्य देखकर Having seen
मधुमाधवीनाम् मधुर माधवी लताओं का Of beautiful Madhavi creepers

हिन्दी सरलार्थ: यमुना के वेतस–लताओं से घिरे हुए तट पर, जलबिन्दुओं से युक्त वायु के मन्द–मन्द बहने पर फूलों से झुकी हुई मधु–माधवी लता को देखकर हे सरस्वती! नवीन वीणा को बजाओ।

Meaning in English: Oh Saraswati! play upon new Veena on seeing the beautiful Madhavi–creeper, full of flowers bent down due to the pressure of wind containing water–drops and blowing slowly on the bank of river Yamuna which is covered by the vetas creepers.

3. ललित–पल्लवे पादपे पुष्पपुजे
मलयमारुतोच्चुम्बिते मञ्जुकुजे,
स्वनन्तीन्ततिम्प्रेक्ष्य मलिनामलीनाम् ।। निनादय………।।

शब्दार्थ (Word–meanings)

संस्कृत हिन्दी English
ललितपल्लवे मन को आकर्षित करने वाले पत्ते The leaves which attract the mind
पादपे पौधों पर On the plants
पुष्पपुजे पुष्पों के समूह पर On the flowers
मलयमारुतोच्चुम्बिते मलय पर्वत की वायु से स्पर्श होने पर Being touched by the wind of Malaya mountain
मञ्जुकुञ्जे सुन्दर लताओं से आच्छादित स्थान पर On the place covered by beautiful creepers
स्वनन्ती ध्वनि करती हुई Which makes sound
ततिं समूह को A group
पेक्ष्य देखकर On seeing
मलिनाम् काले रंग के Of black-colour
अलीनाम् भ्रमरों के Of the black-bees

हिन्दी सरलार्थ: मलयपवन से स्पर्श किए हुए कोमल पत्तों वाले वृक्षों, पुष्पों आदि पर काले वर्ण वाले भौरों की गुजार करती हुई पंक्ति को देखकर हे सरस्वती! नवीन वीणा को बजाओ।

Meaning in English: Oh Saraswati! Please play upon Veena on seeing the black–bees humming and sitting on the flowers and the soft–leaves of the trees are touched by the wind of the Malaya mountain.

4. लतानां नितान्तं सुमं शान्तिशीलम्
चलेदुच्छलेत्कान्तसलिलं सलीलम्,
तवाकर्ण्य वीणामदीनां नदीनाम् ।। निनादय………।।

शब्दार्थ (Word–meanings)

संस्कृत हिन्दी English
लतानाम् लताओं के Of the creepers
नितान्तम् अत्यधिक Very much Flowers
शान्तिशीलम् शान्ति से युक्त Quiet
कान्तसलिलम् स्वच्छ जल Pure water.
उच्छलेत् उछल पड़े May move upward
सलीलम् लीलापूर्वक With amusement
तव तुम्हारी Your
अदीनाम् ओजस्विनी Vigorous
आकर्ण्य सुनकर On hearing

हिन्दी सरलार्थ: तुम्हारी ओजस्विनी वीणा को सुनकर लताओं के अत्यन्त शान्त सुमन हिल उठे, और नदियों का स्वच्छ जल क्रीड़ा करता हुआ उछल पड़े! हे सरस्वती! नवीन वीणा बजाओ।

Meaning in English: May, the quiet flowers of the creepers start moving, the pure water of the rivers begin to move upward, on hearing the vital rhythm of your Veena. Oh Saraswati! Please play upon the new Veena.

No Responses

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Categories